Doge’un başarısızlığı özel sektörü harekete geçirdi
Elon Musk’ın Doge projesi, ABD hükümetinin 2 trilyon dolarlık harcamalarını azaltma hedefiyle yola çıkmış ancak bu hedefin yalnızca onda birini gerçekleştirebilmişti. Bu sonuç, devlet verimliliğini artırma stratejisinin sorgulanmasına yol açtı. Doge’un başarısızlığı, kamu kaynaklarındaki israfı önleme konusunda özel sektörün daha etkili olabileceği düşüncesini gündeme getirdi.
Yeni yaklaşım yapay zekalı muhbir sistemleri
Bir grup girişimci, Devlet Verimliliği Departmanı benzeri iç denetim yapılarının yetersiz kaldığını savunuyor. Bu nedenle Antifraud Company adlı girişim, yolsuzlukla mücadelede yapay zeka destekli dış denetim modeli geliştirdi. Şirket, kamu harcamalarındaki usulsüzlükleri tespit eden kişilere ödül verilmesini öngören bir sistem kurdu. Böylece ihbarcılar, devletin kaybettiği fonları geri kazandırdıkça kazanç elde edebilecek.
ABD ihbarcı sisteminde milyarlar dönüyor
Yolsuzlukla mücadelede ödül sistemleri yeni değil. ABD’de Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) ile Gelir İdaresi Başkanlığı (IRS), yalnızca geçen yıl 379 milyon dolar ödül dağıttı. Adalet Bakanlığı da benzer bir program başlatmaya hazırlanıyor. Bu sistemlerde ihbarcılar, kurtarılan paranın yüzde 30’una kadarını alabiliyor. SEC 2023 yılında tek bir ihbar karşılığında 279 milyon dolar ödemişti.
İngiltere modeli yeniden değerlendiriyor
İngiltere Merkez Bankası 2014’te ihbarcılara ödül verilmemesi yönünde karar almıştı. Ancak günümüzde İngiltere vergi makamları ve Ciddi Dolandırıcılık Bürosu, ABD’deki sistemin etkinliğini göz önüne alarak yeni bir ödül programı üzerinde çalışıyor. Bu yaklaşım, uluslararası düzeyde yolsuzlukla mücadelede piyasa temelli yöntemlerin benimsenmeye başladığını gösteriyor.
Yolsuzlukla mücadelede potansiyel kazanç yüksek
ABD Hükümet Hesap Verebilirlik Ofisi verilerine göre, kamu sektöründeki dolandırıcılıkların ülkeye yıllık maliyeti 521 milyar doları buluyor. Bu tutarın yalnızca beşte birinin geri kazanılması bile yolsuzlukla mücadele programlarına katılanlara 30 milyar dolardan fazla kazanç sağlayabilir. Bu potansiyel, Doge gibi merkezi girişimlerin aksine piyasa temelli çözümlerin daha etkili olabileceğine işaret ediyor.
Yeni dönemde rekabet etik sınırlar içinde şekillenecek
İhbarcı programları, serbest piyasa ilkeleriyle uyumlu bir ödül modeline dayanıyor. Ancak sistem, kazançsız hukuk firmaları ve aracılar nedeniyle eleştiriliyor. SEC’e geçen yıl yapılan 25.000 ihbarın yarısından fazlasının yalnızca iki kaynaktan gelmiş olması, sistemin etkinliğini tartışmalı hale getiriyor. Buna rağmen, şeffaflık ve sonuç odaklılık ilkeleri yolsuzlukla mücadelede yeni bir çağın başladığını gösteriyor.
Sonuç Doge’un yapamadığını piyasa başarabilir
Doge girişimi, kamu verimliliğini artırma hedefinde başarısız oldu. Ancak özel sektör, yapay zeka ve finansal teşvik temelli muhbir sistemleriyle aynı hedefe farklı bir yoldan ulaşmayı deniyor. Devletlerin verimsizliği azaltma çabaları artık dijital algoritmaların ve ödül temelli rekabetin elinde şekilleniyor.
