İsrail ile İran arasında 13 Haziran’da patlak veren çatışma, Brent petrol fiyatlarını yüzde 10 yükselterek 76 doların üzerine taşıdı. Ancak dikkat çekici artış dizel piyasasında yaşandı. Avrupa'da referans dizel fiyatları aynı dönemde yaklaşık %15 artarak ham petrol fiyatlarını geride bıraktı. Bu artış, Avrupa tüketicisinin enerji güvenliğinde ne kadar kırılgan olduğunu bir kez daha ortaya koydu.
Hürmüz Boğazı endişesi ve enerji şokları
Yatırımcılar, Orta Doğu'da artan jeopolitik gerilimlerin Hürmüz Boğazı’nda arz kesintisine neden olabileceği kaygısıyla pozisyonlarını yeniden şekillendirdi. Dünya rafine ürünlerinin yaklaşık %20’si bu boğazdan geçerken, olası bir tıkanma küresel enerji şokunu tetikleyebilir. Bu gelişmeler, özellikle dizel gibi kritik ürünlerde fiyatların hızla tırmanmasına yol açtı.
Avrupa dizel bağımlılığı krizi büyütüyor
Avrupa’da dizel, toplam petrol talebinin %44’ünü oluşturuyor. Ancak bu ihtiyacın yaklaşık %20’si ithalatla karşılanıyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası Avrupa Birliği’nin Rus dizeline ambargo uygulaması, bölgeyi Orta Doğu, Türkiye ve Hindistan’a bağımlı hale getirdi. Mevcut krizde bu bölgelerden gelen sevkiyatların sekteye uğrama riski, Avrupa tüketicisini oldukça savunmasız bırakıyor.
Rafineriler kazançta, tüketici kayıpta
Avrupa dizel rafineri marjları savaşın başlamasıyla %30’un üzerinde artış gösterdi. LSEG verilerine göre, bu oran son 14 ayın en yüksek seviyesine ulaştı. Rafineri marjlarının bu denli artması, normalde ham petrolle birlikte hareket eden fiyat yapısının dizelde tersine döndüğünü gösteriyor. Çünkü dizel fiyatları, ham petrol artışını geride bıraktı. Bu da Avrupa’daki rafineriler için rekor kârlılık anlamına geliyor.
Rus dizeli açığını kapatma çabaları
Avrupa'nın Rus dizelinden uzaklaşma süreci, beraberinde yeni sorunlar getirdi. 2022’de Avrupa dizel ithalatının %40’ı Rusya’dan sağlanırken, bu oran 2023’te %1’in altına düştü. Yerine gelen ithalatın çoğu Orta Doğu, Hindistan ve Türkiye’den geliyor. Ancak Hindistan gibi ülkeler, Batı yaptırımlarından yararlanarak rafine edilmiş Rus petrolünü dizel olarak pazara sunuyor.
AB şimdi, Rus ham petrolünden üretilmiş rafine ürünlerin ithalatını da yasaklamayı planlıyor. Ancak rafine ürünlerin tam olarak hangi kaynak ham petrolden üretildiğini belirlemek neredeyse imkânsız. Bu nedenle yasakların denetlenmesi ve uygulanması ciddi zorluklar içeriyor.
Fiyat oynaklığı kalıcı olabilir
Avrupa dizel pazarı hem kısa hem uzun vadeli büyük belirsizliklerle karşı karşıya. Kısa vadede Orta Doğu’daki sıcak çatışma, uzun vadede ise rafine ürünlere yönelik ambargo politikaları, piyasada ciddi bir oynaklığı kalıcı hale getirebilir.
Bu süreçte Avrupa’nın enerji politikası, arz güvenliği ve tedarik çeşitliliği konularında radikal kararlar alması kaçınılmaz görünüyor. Aksi halde, dizel fiyatlarında daha geniş çaplı bir enerji krizinin fitili ateşlenmiş olabilir.