İsrail ve Türkiye arasındaki ticaret, son yıllarda pek çok diplomatik krize rağmen her yıl milyarlarca dolara ulaşarak devam etti. Ancak Gazze'deki savaşla ilgili son gerilimler, bu ticaretin geleceğini tehdit ediyor. Reuters'ın analizine göre, ticaretin devamlılığı konusunda endişeler artıyor.
Türkiye'nin Ambargo Kararı
Bu ay Türkiye, savaş bitene kadar İsrail ile her türlü ikili ticareti askıya aldı. Türkiye'nin bu kararı, İsrail tarafından Dünya Ticaret Örgütü kurallarının ihlali olarak nitelendirildi. İsrailli ithalatçılar, gıdadan çimentoya ve arabaya kadar çeşitli mallar için alternatif kaynaklar aramaya başladı.
Ekonomistlerin Görüşü
Ekonomistler, Türkiye'nin ticareti askıya alma kararının kısa vadede bütçe açığına yol açabileceğini, ancak İsrail'in 500 milyar dolarlık ekonomisini olumsuz etkilemesinin beklenmediğini belirtiyor. İsrail Maliye Bakanlığı baş ekonomisti Shmuel Abramson, "Türkiye İsrail için önemli bir ticaret ortağı, ancak uzaktan bile olsa yalnızca Türkiye'ye bağımlı değiliz" dedi. Abramson, İsrail'in 2024 ekonomik büyümesinin mevcut yüzde 1,6 tahminini aşacağını öngörüyor.
Ticaret Verileri ve Alternatif Arayışları
İsrail hükümeti verilerine göre, ikili ticaret 2023'te yaklaşık yüzde 23 düşüşle 6,2 milyar dolara geriledi ve İsrail ithalatının bu rakamın yaklaşık dörtte üçünü temsil ettiği görüldü. Ankara'nın hamlesinin ardından Türk ihracat şirketleri, üçüncü bir ülke aracılığıyla İsrail'e mal göndermenin yollarını aradıklarını ifade ettiler. Ancak hem Türkiye hem de İsrail'deki ihracatçılar, o zamandan bu yana herhangi bir başarı belirtisi olmadığını söylediler.
Alternatif Ticaret Rotaları
Ticaret yetkilileri, Yunanistan, İtalya ve diğer ülkelerin Türkiye'nin bıraktığı boşluğu doldurmaya hazır olduklarını belirtiyor. Anlaşmaların yakın olduğu ancak asıl sorunun, çoğu yakıt, kimyasallar ve yarı iletkenler olmak üzere İsrail'in 1,5 milyar doları aşan ihracatı için alternatif yerler bulmak olduğu ifade ediliyor. Ekonomi Bakanlığı Dış Ticaret Dairesi Başkanı Roy Fischer, "Ekonominin, bir gün 'Sizinle ticaret yapmak istiyoruz' diyen ve ertesi gün 'Sizinle ticaret yapmak istemiyoruz' diyen bir ülkeye bağlı olması gerektiğini düşünmüyorum" dedi.
Soğuyan İlişkiler
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İsrail'in Gazze'deki İslami Direniş Hareketi'ne (Hamas) yönelik askeri saldırısını sert bir şekilde eleştirdi. Savaş, 7 Ekim'deki saldırının ardından başladı ve İsrail istatistiklerine göre 1.200 kişinin ölümü ve 250'den fazla rehinenin alınmasıyla sonuçlandı. Gazze Sağlık Bakanlığı, İsrail saldırısında yaklaşık 36 bin Filistinlinin öldürüldüğünü açıkladı.
Diplomatik İlişkilerde Gerilim
Savaşın başlamasından kısa bir süre önce Erdoğan ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Filistin meselesi nedeniyle uzun süredir gergin olan ilişkilerde yavaş yavaş iyileşmenin yaşandığı bir dönemde şahsen bir araya geldi. Ancak karşılıklı ziyaret planları daha sonra ertelendi. Türkiye, Kasım ayında İsrail büyükelçisini istişarelerde bulunmak üzere geri çağırmış ve iki ülke arasındaki uçuşlar durdurulmuştu. Erdoğan, Hamas'ı bir "kurtuluş hareketi" olarak nitelendirdi ve geçen ay Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Haniye'yi İstanbul'da ağırladı.
İsrail'in Yanıtı ve Ekonomik Etkiler
İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich, ticaret ambargosuna yanıt olarak, en azından Erdoğan istifa edip yerine "İsrail düşmanı olmayan ayık bir lider" gelene kadar Türkiye ile serbest ticaret anlaşmasını iptal edeceğini söyledi. Planın onay için Bakanlar Kurulu'na sunulacağını da sözlerine ekledi.
İnşaat ve Otomotiv Sektöründe Etkiler
İsrail İnşaatçılar Birliği Genel Müdür Yardımcısı Shai Posner, Türkiye'nin İsrail'e ithal ettiği çimentonun yaklaşık yüzde 40'ını sağladığını belirtti. Sektörün Avrupalı tedarikçilere yöneldiğini ancak ucuz sanayi ürünleriyle bilinen Türkiye'den çok daha pahalı olacağını ifade etti. İsrail'deki iki büyük otomobil ithalatçısı, ticaret yasağı nedeniyle Toyota ve Hyundai araçlarının bazı modellerinin Türk limanlarında sıkışıp kaldığını söyledi. İsrail'de Toyota otomobilleri ithal eden Union Motors, yasağın Corolla ve C-HR modellerinin teslimatlarını etkilediğini ve çözüm aradığını belirtti. Türkiye'den Hyundai otomobilleri ithal eden Colmobile, bazı modellerin siparişlerini askıya alacağını ve tedarik çözümleri konusunda üreticiyle birlikte çalışacağını söyledi.
Tüketici Ürünlerinde Alternatifler
İsrail'in en büyük ithalatçılarından biri olan Diplomat Global, Heinz, Gillette, Braun ve Pampers gibi markaların da aralarında bulunduğu bir dizi tüketici ürününü Türkiye'den temin etmek için alternatifler bulmaya çalıştığını açıkladı. İsrailli yetkililer bütçe açıklarını önlemek için yerli üretimi artırmayı planladıklarını belirtti. İsrail Üreticiler Birliği'nin geçen hafta yaptığı araştırmada üreticilerin yüzde 80'inin Türkiye alternatifi olduğu, yüzde 60'ının ise üç ay yetecek stokları olduğu ortaya çıktı. İsrail Üreticiler Birliği Başkanı Ron Tomer, "Türkiye'den ucuz ithalata bağımlı hale gelmiş olsak da ülke olarak onlarsız da idare etmek mümkün ve düşman ülkelere bağımlılığı mümkün olduğunca azaltmalıyız" dedi.
